Czy można obawiać się hipnozy? To taki wspaniały stan…

Autor: lek dent Tomasz Falkowski

Streszczenie

Hipnoza to skuteczna i bezpieczna metoda wspomagająca leczenie w stomatologii. Pomaga w redukcji lęku, stresu i bólu, a także w zmniejszeniu odruchu wymiotnego i przyspieszeniu gojenia. Jej działanie opiera się na zmianach w aktywności mózgu, neuroprzekaźnikach i hormonach, takich jak kortyzol czy serotonina.

Badania potwierdzają jej skuteczność, szczególnie u pacjentów z dentofobią. Wprowadzenie hipnozy do praktyki stomatologicznej w Polsce mogłoby znacząco poprawić jakość leczenia i komfort pacjentów, jednocześnie redukując koszty i zwiększając satysfakcję lekarzy.

Abstract

Hypnosis is an effective and safe method of assisting treatment in dentistry. It helps reduce anxiety, stress and pain, as well as reduce the vomiting reflex and accelerate healing. Its action is based on changes in brain activity, neurotransmitters and hormones such as cortisol and serotonin.

Studies confirm its effectiveness, especially in dentophobic patients. The introduction of hypnosis into dental practice in Poland could significantly improve the quality of treatment and patient comfort, while reducing costs and increasing doctor satisfaction.

Stosując hipnozę można z korzyścią dla pacjenta, łatwo, szybko i przy minimalnych kosztach polepszyć swoją praktykę.

Hipnoza jest znana i stosowana od wielu stuleci, jako praktyka uzdrawiania ciała i umysłu. W naszym kraju jest owiana nimbem magii, tajemniczości i jest odbierana jako nowe, nieznane oraz całkiem niszowe działanie.

Ponad 100 lat temu James Braid, jeden z ojców zastosowania hipnozy w medycynie przedstawił na zebraniu Brytyjskiego Towarzystwa Medycznego przykład wykorzystania hipnozy podczas zabiegu medycznego.

Dziś w wielu krajach hipnoza jest powszechnie stosowana w różnych dziedzinach medycyny jako wspomaganie odczuwania bólu oraz w procesach gojenia, aktywując siły uzdrawiające.

Można mnożyć przykłady stosowania hipnozy w nowoczesnej medycynie, np. we Francji na większości OIOM-ów zatrudnieni są hipnoterapeuci, w Niemczech ponad 1000 stomatologów wspomaga się indukcja hipnotyczną.

Zastosowanie hipnozy w stomatologii

W stomatologii hipnoza znajduje zastosowanie w:

• Redukcji lęku i strachu: Pacjenci z dentofobią, czyli paraliżującym lękiem przed zabiegami stomatologicznymi, mogą dzięki hipnozie odczuć znaczną poprawę komfortu psychicznego.
• Zarządzaniu bólem: Hipnoza jest skutecznym narzędziem w zmniejszaniu odczuwania bólu, co potwierdzają liczne badania. Umożliwia to ograniczenie stosowania środków farmakologicznych.
• Zmniejszeniu odruchu wymiotnego: Techniki hipnotyczne mogą skutecznie obniżyć wrażliwość sensoryczną jamy ustnej, co pozwala na bezproblemowe przeprowadzenie leczenia w obszarze zębów trzonowych.
• Szybszym gojeniu się ran: Hipnoza aktywuje mechanizmy neurohormonalne sprzyjające procesom regeneracyjnym.

Czym jest hipnoza?

Hipnoza wg definicji funkcjonalnej stworzonej przez zespół prof D. Spiegela na Uniwersytecie Stanforda (USA) to:

• czasowe obniżenie funkcji krytycznej świadomości,
• dysocjacja od bodźców peryferyjnych,
• zwiększona koncentracja uwagi na procesach wewnętrznych,
• zmiany w aktywności fal mózgowych EEG,
• zwiększona podatność na sugestie,
• wpływ na hormony i neuroprzekaźniki.

Najpierw trzeba obalić mity…

Hipnoza daje pacjentowi poczucie kontroli nad sytuacją. Osoba poddana hipnozie, podczas transu pozostaje w pełni świadoma wszystkiego, co ją otacza. Można nawet powiedzieć, że jej świadomość jest na wyższym poziomie niż w czasie czuwania. Jeśli w trakcie trwania seansu pojawi się jakieś niebezpieczeństwo, będzie mogła otworzyć oczy i natychmiast zareagować. Jeśli sugestia hipnotyzera jest sprzeczna z jej wartościami, może ją odrzucić lub wrócić do świadomości.

Osoba zahipnotyzowana zawsze pozostając świadoma, może skupiać się znacznie bardziej na własnych odczuciach wewnętrznych, wizualizując w wyobraźni swoje doznania w sposób bardzo bliski medytacji.

Hipnotyzer jedynie pomaga osobie odkrywać ten naturalny stan, wzmacniać go i pogłębiać.

Podczas sesji hipnotycznej pacjent osiąga stan głębokiego relaksu. Taki stan pozwala na zmniejszenie napięcia i stresu, co z kolei ułatwia pacjentowi otwarcie się np. na podjęcie leczenia dentystycznego.

Fale mózgowe Alfa i Theta ulegają aktywacji dzięki czemu osoba hipnotyzowana będąc zrelaksowana jest jednocześnie bardzo podatna na sugestie hipnotyzera, który jedynie pomaga osobie odkrywać ten naturalny stan, wzmacniać i pogłębiać go. To charakterystyczne odczucie materializuje się w głębokim relaksie, któremu towarzyszy ogólne poczucie dobrego samopoczucia w całym ciele i umyśle.

Poprzez techniki hipnotyczne pacjent uczy się, jak zarządzać swoim lękiem, co sprawia, że kolejne wizyty u dentysty stają się mniej stresujące i bardziej znośne. Po zabiegu i wyjściu z transu pacjenci najczęściej oceniają przebyte doświadczenia jako wręcz miłe. Często też mają tzw. dystorsje czasu, oceniając przebyte doświadczenie jako dużo krócej trwające niż w rzeczywistości było.

Stan hipnotyczny pozwala pacjentowi na głęboki relaks i lepsze zarządzanie swoimi reakcjami emocjonalnymi, co jest szczególnie przydatne w stomatologii, gdzie lęk i ból często stanowią bariery w leczeniu.

Hipnoza w walce z dentofobią

Dla pacjentów z objawami tzw. dentofobii czyli paraliżującym strachem przed ingerencją w jamie ustnej, wspomaganie hipnozą na fotelu dentystycznym, może być najlepszym wyborem do pokonania problemu. Dentofobia, jest dość powszechnym zjawiskiem. W różnych krajach szacuje się, że może dotyczyć to od 5% do 20% populacji.

Objawy dentofobii mogą być związane z negatywnymi doświadczeniami z przeszłości, związanym z tym lękiem i strachem. Podczas zabiegów, demonstrują się między innymi odczuwaną paniką, nadmiernym poceniem się, tachykardią, wzrostem napięcia mięśniowego, drżeniem mięśniowym, skokami ciśnienia tętniczego, czy wzmożonym odruchem wymiotnym.

Równocześnie zazwyczaj towarzyszy temu zwiększony wyrzut katecholamin do krwioobiegu. Osoby te w standardowym podejściu są skazane na leczenia, z mało skutecznym w takiej sytuacji, znieczuleniem miejscowym lub koniecznością zastosowania sedacji farmakologicznej lub znieczulenia ogólnego.

Wartym podkreślenia jest fakt, że pozytywne zmiany w emocjach u pacjenta po zabiegu w transie hipnotycznym, trwale zapisują się w jego pamięci a jego poziom napięcia zmniejsza się z każdą następną wizyta. Jakkolwiek sedacja farmakologiczna lub znieczulenie ogólne dają duży komfort operatorowi to jednak pozostawiają na niezmienionym poziomie strach, lęk i fobie pacjenta.

Język i jego wpływ na odczucia pacjenta

Odpowiednio dobrany język i sposób komunikacji mogą znacząco wpłynąć na odczucia pacjenta, jego poziom komfortu oraz na efekty terapeutyczne.

W trakcie wstępnej rozmowy konsultacyjnej powinniśmy zbudować relację opartą na empatii i zaufaniu. Na podstawie obserwacji oddechu, pozycji ciała, sposobu komunikowania się, na zasadzie przyciągających się podobieństw, możemy wytworzyć podświadomą więź z pacjentem. Kluczowym elementem jest empatia, umiejętność słuchania oraz dostosowanie komunikacji do indywidualnych potrzeb i oczekiwań pacjenta.

W komunikacji z pacjentem bardzo przydatne jest korzystanie z tzw. elementów modelu Miltona. Jest to technika komunikacji i styl językowy opracowany przez Miltona H. Ericksona, amerykańskiego psychoterapeutę i hipnotyzera, który był jednym z pionierów terapii krótkoterminowej oraz hipnoterapii.

Język sugestii ma ogromny wpływ na odczucia pacjenta, może zarówno łagodzić powodowane przez nie lęki, jak i motywować do działania.

Często w trosce o dobre samopoczucie pacjenta zadajemy standardowe pytanie: Czy dobrze się Pan / Pani czuje? Wzbudzając tym samym niepokój, sugerując że coś może być źle. Lepiej jest zadawać pytania otwarte typu „jak się Pan/Pani czuje?” pozostawiając pacjentowi określenie swoich odczuć i nie wzbudzając niepokoju.

W rozmowie i sugestiach dla pacjenta warto zastąpić samo słowo „ból” które ma, w większości, negatywne konotacje, słowem „dyskomfort” które samo w sobie sugeruje w warstwie domyślnej „komfort”.

Należy też pamiętać o negatywnej sile używanych zaprzeczeń typu „nic się nie bój” lub „nie będzie bolało”. Powinno się je zastąpić, wzmacniając np. „będzie dobrze”, „jestem po to by Ci pomóc” itp.

Zarządzanie bólem

Hipnoza jest także bardzo skuteczną metodą w zarządzaniu bólem, a różnorodne techniki hipnotyczne zostały opracowane i przebadane w celu zmniejszenia odczuwania bólu i poprawy jakości życia pacjentów.

Przed wprowadzeniem w trans jak i w trakcie, ważne jest używanie właściwego słownictwa. Np zamieniając słowo „ból” na „dyskomfort”, „walka z bólem” na „oswajanie go”, a słowo znieczulenie na zmniejszenie czucia., „leki przeciwbólowe” na „środki zmniejszające uczucie”.

Nadawanie cech elementom bólu, jak np. kolor, kształt, wygląd itd. może całkowicie zmienić sposób postrzegania i odczuwanie go.

Wyskalowanie intensywności bólu, może sprecyzować jego siłę i dać możliwość porównania doznań po terapii. Bardzo przydatne jest stosowanie techniki przekierowania uwagi w inne miejsca lub tematy.

Hipnoterapeuta może wprowadzić pacjenta w pozytywne afirmację pomagające zneutralizować negatywne myśli i przekonania. Regularne powtarzanie afirmacji pobudza pozytywne nastawienie i z czasem zmieniać wzorce neurologiczne w mózgu.

Techniki hipnotyczne są różnorodne i mogą być dostosowywane do indywidualnych potrzeb pacjentów. Każda technika może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z innymi w celu osiągnięcia maksymalnych efektów w opanowywaniu bólu. Skuteczność hipnozy w zarządzaniu bólem jest poparta licznymi badaniami i może być korzystnym uzupełnieniem tradycyjnych metod leczenia.

Odruch wymiotny

Często u pacjentów z dużą nadwrażliwością sensoryczną jamy ustnej i wzmożonym odruchem wymiotnym, bardzo trudno jest wykonać jakiekolwiek leczenie. Hipnoza może być skutecznym narzędziem do zarządzania odruchem wymiotnym, zwłaszcza jeśli problem ma podłoże psychologiczne, takie jak lęk czy nadwrażliwość emocjonalna. Przy pomocy prostych technik relaksacyjnych i hipnotycznych można obniżyć poziom wrażliwości na tyle żeby z powodzeniem przeprowadzić leczenie.

Dowody naukowe

Istnieje wiele dowodów naukowych potwierdzających skuteczność hipnozy w redukcji strachu i lęku, zwłaszcza lęku przed zabiegami dentystycznymi. Badania w tej dziedzinie obejmują różnorodne podejścia i zastosowania hipnozy, a wyniki sugerują, że hipnoza może być użytecznym narzędziem w terapii lęku i różnego rodzaju fobii.

Na skuteczność działania hipnozy w stomatologii w literaturze fachowej są liczne przykłady np w British Medical Journal:

• British Dental Journal: “The art of suggestion”, “The use of hypnosis in dentistry”, (2012).
• British Dental Journal: “Hypnosis, hypnotizability and treatment”, 2008 Jul;

W badaniach opublikowanych w International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis, pacjenci poddani hipnozie, w trakcie zabiegów dentystycznych zgłaszali mniejsze odczucia dyskomfortu i strachu, doświadczali mniejszego lęku i stresu. Międzynarodowe Towarzystwo Hipnozy (International Society of Hypnosis) uznają hipnozę za najwłaściwszą metodę w redukcji lęku w kontekście medycznym, co jest poparte licznymi badaniami i publikacjami.

• International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis: “Hypnosis and local anesthesia for dental pain relief—alternative or adjunct”, 2016.

W najnowszych badaniach z Uniwersytetu Stanforda (USA) wykazano, że u pacjentów z wysoką podatnością na procesy hipnotyczne poziom analgezji może być większy niż przy użyciu farmakologii opartej na opiatach.

• Nature Mental Health: “Stanford Hypnosis Integrated with Functional Connectivity-targeted Transcranial Stimulation (SHIFT)”, 2024.

Neurofizjologia hipnozy

Hipnoza, jako stan zmienionej świadomości, zmienia wzorce aktywności elektrycznej w mózgu, co jest badane za pomocą różnych technik neuroobrazowych, w tym elektroencefalografia (EEG) i fMRI.

Fale mózgowe w trakcie hipnozy wykazują charakterystyczne zmiany, które odzwierciedlają różne stany umysłowe i poziomy relaksacji, a zwiększona synchronizacja fal mózgowych, wpływa na zdolność do przetwarzania informacji i przyjmowania sugestii.

Badania fal mózgowych podczas hipnozy dostarczają cennych informacji na temat stanów umysłowych i mechanizmów działania hipnozy. Wykazują, że hipnoza nie jest jedynie stanem relaksacji, ale złożonym procesem neurobiologicznym, który może mieć poważne zastosowanie w terapii.

W trakcie hipnozy obserwujemy:

• Zwiększoną aktywność fal theta – może wskazywać na głęboką relaksację oraz na zwiększoną podatność na sugestie, a to sprzyja kreatywności i integracji pamięci.
• Fale alfa we wczesnej fazie transu – zwiększają się co wskazuje na stan relaksacji i czujności, powodując jednocześnie większą otwartość na sugestie.
• Fale delta – mogą pojawiać się w najgłębszych stanach hipnozy, gdy osoba jest w stanie pełnej relaksacji.
• Fale beta – związane z aktywnym myśleniem i koncentracją, mogą być zredukowane w głębokich stanach hipnozy. Umożliwia to wyciszenie myśli i głębsze skupienie na sugestiach hipnotycznych.

Badania dowodzą, że neuroprzekaźniki takie jak dopamina, serotonin, noradrenalina i GABA, odgrywają kluczową rolę w regulacji nastroju, emocji i zachowań. W trakcie transu hipnotycznego pacjent ma obniżony poziom hormonów kory nadnercza, zmniejsza się zatem zapotrzebowanie na podawane środki znieczulające. Można zatem wyciągnąć wniosek, że skoro stan hipnozy zmniejsza poziom lęku i stresu, może prowadzić do lepszej współpracy z dentystą, a pacjenci są dużo bardziej odprężeni i spokojni, co sprzyja skuteczniejszym przeprowadzaniu zabiegów.

Hipnoza jest uważana za bezpieczną metodę z minimalnymi efektami ubocznymi, co czyni ją atrakcyjną alternatywą dla tradycyjnych leków przeciw lękowych, które mogą powodować różne skutki uboczne. Znalazła zastosowanie w terapii zaburzeń lękowych, depresji oraz PTSD, a zmiany w falach mózgowych mogą być wskaźnikiem efektywności tych interwencji.

Po zakończeniu zabiegu dentystycznego ale jeszcze w trakcie trwania transu możemy dawać pacjentom sugestie pozabiegowe, odnośnie samopoczucia i pomyślnego gojenia.

Korzyści dla pacjenta i lekarza płynące ze stosowania hipnozy

Stosowanie hipnozy w praktyce stomatologicznej przynosi szereg korzyści, takich jak:

• poprawa współpracy z pacjentem dzięki redukcji lęku i stresu,
• zwiększenie komfortu podczas zabiegów,
• szybsze i skuteczniejsze gojenie się ran pooperacyjnych,
• zmniejszenie potrzeby stosowania farmakologii,
• obniżenie kosztów leczenia dzięki krótszym i bardziej efektywnym procedurom.

Wnioski i perspektywy

Hipnoza to skuteczne, bezpieczne i wszechstronne narzędzie wspierające stomatologów w ich codziennej pracy. Jej zastosowanie może poprawić jakość opieki nad pacjentem, redukując stres i ból oraz podnieść efektywność leczenia. W Polsce potrzebne są dalsze działania popularyzujące tę metodę, w tym szkolenia dla lekarzy stomatologów. Wzrost zainteresowania hipnozą może przynieść wymierne korzyści zarówno dla pacjentów, jak i dla całego systemu opieki zdrowotnej.